Ο ρόλος του αθλητισμού στο καθεστώς του Ιωάννη Μεταξά (1936-1941),συγκριτικά με αυτό του εθνικοσοσιαλισμού στην Γερμανία.



Εισαγωγή

Η περίοδος του Μεσοπολέμου (1918-1939) έχει αποτελέσει επανειλημμένα  αντικείμενο μελέτης στον τομέα του αθλητισμού της ιστορίας.Κατά την διάρκεια αυτής της ιστορικής περιόδου σε πολλές ευρωπαϊκές κυρίως χώρες επικράτησαν ολοκληρωτικά πολιτικά κινήματα.Η κοινή ιδέα, όλων όσων ερευνούν για εκείνη την ιστορική περίοδο είναι ότι τα απολυταρχικά καθεστώτα του μεσοπολέμου, προώθησαν ένα κοινό σύμπλεγμα αξιών και προτεραιοτήτων  όσον αφορά το σώμα,την σωματική δύναμη και την χρήση του αθλητισμού  ως εργαλείο για την βελτίωση της δημόσιας υγείας ,την ενδυνάμωση του μαχητικού πνεύματος των πολιτών  και την δημιουργία μιας ανώτερης γενιάς.

Στην Ελλάδα,στο τέλος του Μεσοπολέμου και μετά από μια περίοδο  πολιτικής αστάθειας και η οποία χαρακτηριζόταν από την εναλλαγή πολλών βραχύβιων κυβερνήσεων, η διοίκηση της χώρας παραδόθηκε  στον Ιωάννη Μεταξά, πρώην στρατιωτικό  και ηγέτη μιας μικρής κοινοβουλευτικής ομάδος τότε,του κόμματος των Ελευθεροφρόνων. Ο  Μεταξάς επικαλούμενος τον κομμουνιστικό κίνδυνο  επέβαλλε δικτατορία (με την υποστήριξη του βασιλέα) και στην συνέχεια έγινε ο ιδρυτής του καθεστώτος της  4ης Αυγούστου.

Ως σύστημα διακυβέρνησης,δεν ήταν καθαρά φασιστικό ,αλλά χρησιμοποιούσε φασιστικές μεθόδους  και ιδέες.Ο ίδιος ο Ιωάννης Μεταξάς προσδιόριζε το καθεστώς του  ως ολοκληρωτικό και αντικαπιταλιστικό.Αυτό λοιπόν το απολυταρχικό καθεστώς διέλυσε το Κοινοβούλιο και κατήργησε τα πολιτικά κόμματα , όπως και κατέλυσε το Σύνταγμα της χώρας.Το καθεστώς του Ιωάννη Μεταξά δεν ήταν σαν μια τυπική στρατιωτική δικτατορία , για τον απλούστατο λόγο ότι ο δικτάτορας δεν είχε αποκτήσει  τον πλήρη έλεγχο του στρατεύματος,την τυπική ηγεσία του οποίου είχε ακόμα ο βασιλέας.Επίσης δεν είχε ακόμα  τα χαρακτηριστικά ενός τυπικού φασιστικού κινήματος  μιας και δεν είχε την υποστήριξε ενός μαζικού κόμματος φασιστικού τύπου.Ακόμα περισσότερο,επειδή και ο ίδιος έμενε πιστός στις παλαιομοναρχικές ιδέες του.

Ο σκοπός αυτή της σύντομης μελέτης, είναι η συλλογή  και η επεξεργασία δεδομένων  σχετικά με τον ρόλο του ανταγωνιστικού αθλητισμού  και της σωματικής εκπαίδευσης  στο καθεστώς του Ιώαννη Μεταξά.Ένας επιπρόσθετος σκοπός είναι και η αναζήτηση κοινών στοιχείων  για την ιδεολογία και τις πολιτικές που εφαρμόστηκαν  και αφορούσαν τον αθλητισμό στο εθνικοσοσιαλιστικό καθεστώς της Γερμανίας.

Οι πρωτογενείς πηγές για την Γερμανία,περιλαμβάνουν καθεστωτικές δημοσιεύσεις όπως το Mein Kampf και το  βιβλίο του Sport und Staat  που  εκδόθηκε από την θεωρητικό φυσικής αγωγής του εθνικοσοσιαλιστικού καθεστώτος, Alfred Baeumler, καθώς επίσης και το βιβλίο του Heinrich Meusel    με τίτλο Körperliche Grundausbildung.Μερικές πρωτογενείς πηγές ακόμα  είναι το βιβλίο του Bruno Malitz  Die Leibesübungen in der Nationalsozialistischen Idee,όπως επίσης και η έκδοση Geschichte der Leibesübungen των  Bruno Saurbier  & E.Stahr.

Στις επιπρόσθετες πηγές για την μελέτη του αθλητισμού στο εθνικοσοσιαλιστικό καθεστώς,περιλαμβάνονται δημοσιεύματα από τα απομνημονεύματα Ελλήνων αθλητικών  συνέδρων, οι οποίοι ταξίδεψαν στην Γερμανία για να παρακολουθήσουν τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1936.Επίσης χρησιμοποιήθηκαν αναφορές από το έργο του κυρίου Τσιριμπά, ο οποίος ήταν επικεφαλής για την εκτέλεση του έργου του εκπαιδευτικού σκοπού του καθεστώτος του Ιωάννη Μεταξά και μεγάλος θαυμαστής του αθλοκεντρικού εκπαιδευτικού συστήματος του εθνικοσοσιαλιστικού καθεστώτος.

Στις πηγές που για την μελέτη του του ρόλου του αθλητισμού κατά το καθεστώς του Ιωάννου Μεταξά, περιλαμβάνονται : το επίσημο περιοδικό της ΕΟΝ και διάφορα εγχειρίδια και φυλλάδια  με ιδεολογικό υλικό του καθεστώτος ( Οργάνωση Εσωτερικών Καθηκόντων ΕΟΝ,Δυο χρόνια της Αθλητικής Ιστορίας,Εκπαίδευση στον σωστό δρόμο), αλλά και αρχειακό υλικό  που βρίσκεται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους  και στο Αρχείο του ελληνικού Κοινοβουλίου.



Εθνική Οργάνωση Νεολαίας (ΕΟΝ) και Χιτλερική Νεολαία(Hitlerjugend)

Η ΕΟΝ ιδρύθηκε από τον Ιωάννη Μεταξά το 1936 και διαλύθηκε τον Απρίλιο του 1941,τρεις μήνες μετά τον θάνατό του και αφού το ελληνικό μέτωπο είχε καταρρεύσει μετά την γερμανική εισβολή.Μέσα από αυτήν την οργάνωση ο Ιωάννης Μεταξάς είχε ως στόχο να διαμορφώσει τους νέους σε πατριώτες και υποστηρικτές του καθεστώτος.Αυτό ήταν και το προσωπικό του όραμα.

Ανάμεσα στα βασικά  στοιχεία εκπαίδευσης της νεολαίας ήταν ο στρατιωτικός τρόπος ζωής και η τριλογία για την υγεία,το σώμα και την άσκηση.Τα μέλη της ΕΟΝ διδάσκονταν τρία βασικά πράγματα:
1.      Ηθική και εθνική εκπαίδευση
2.      Φυσική αγωγή
3.      Τεχνική εκπαίδευση και ειδική εκπαίδευση.

Φορούσαν ειδικές στολές και η ιεραρχία της οργάνωσης βασίστηκε σε στρατιωτικές προδιαγραφές.Η εκπαίδευση λάμβανε χώρα κυρίως στα  σχολεία της ΕΟΝ και κατά την διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών  σε στρατόπεδα,όπως αυτό στο Ζούμπερι που ιδρύθηκε το 1938.

Στην εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία η αντίστοιχη οργάνωση με αυτήν της ΕΟΝ ήταν η Χιτλερική Νεολαία (Hitlerjugend) και η οποία εξελίχθηκε σε πόλο έλξης για την γερμανική νεολαία της εποχής (1926).Υπήρχει και η οργάνωση Jungvolk που ήταν όμως για μικρότερα παιδιά ηλικίας 10-14.Η Χιτλερική Νεολαία λόγω του ότι συνδύαζε αθλητικές και εξωτερικές δραστηριότητες  μαζί με την ιδεολογία,έγινε σταδιακά  ο πόλος έλξης όπως προαναφέραμε και οι υπόλοιπες οργανώσεις νεοαλαίας είτε διαλύθηκαν,είτε ενσωματώθηκαν σε αυτήν.Απολάμβανε εσωτερική αυτονομία και απέκτησε στρατιωτικό χαρακτήρα  μέσω της εντατικοποίησης της φυσικής κατάστασης και της στρατιωτικής εκπαίδευσης.
Οι δημόσιες επιδείξεις στις οποίες επεδίδοντο ενθάρρυναν τους νέους άνδρες και τις γυναίκες να εγκαταλείψουν την ατομικότητά τους υπέρ των στόχων της Αρίας Φυλής.Στο βιβλίο του Meusel, περιέχονται αναλυτικά  επιμορφωτικά σεμινάρια  ασκήσεων για στίβο,γυμναστική,πυγμαχία, πάλη και κολύμπι.Επίσης, περιλαμβάνονται και ένας μεγάλος αριθμός κανονισμών που αποσκοπούσαν στην αξιολόγηση της φυσικής κατάστασης των μελών της Χιτλερικής Νεολαίας.

Τα μέλης της ΕΟΝ και της Χιτλερικής Νεολαίας ήταν ντυμένα ομοιόμορφα,συμπεριφέρονταν παρόμοια και συχνά σκέπτονταν παρόμοια.Οι στολές που φορούσαν τόνιζαν τον στρατιωτικό χαρακτήρα της ζωής τους.Όλες οι πτυχές των δραστηριοτήτων τους χαρακτηρίζονταν από από τακτικές και επαναλαμβανόμενες τελετές,στα πλαίσια  πειθαρχίας και  οργάνωσης.

Τα παιδιά υπάγονταν σε συγκεκριμένους σχηματισμούς.Η συμμετρία και η πειθαρχία τους αποτύπωνε την ουσία και την επιτυχία της ιδεολογίας που ακολούθησαν.Πειθαρχία,τάξη και υπακοή,ήταν οι τρεις λέξεις -κλειδιά που χαρακτήριζαν την εκπαίδευση και των πνέυμα των  οργανώσεων νεολαίας των ολοκληρωτικών κρατών του μεσοπολέμου.Αυτές οι λέξεις χρησιμοποιούνταν συχνά από τον Μεταξά στις ομιλίες και στα έργα του όταν απευθυνόταν στην ΕΟΝ.


H Σημασία της Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού

Η εξέταση του αρχειακού υλικού αποκαλύπτεί ότι το Καθεστώς της 4ης Αυγούστου έδωσε βαρύτητα στην Φυσική Αγωγή σε σύγκριση με άλλα εκπαιδευτικά θέματα.Το καθεστώς αύξησε τις ώρες Φυσικής Αγωγής  και το μάθημα αυτό θεωρήθηκε ως βασικότατο.Ήταν επίσης εμφανές πως το καθεστώς προσπάθησε να αναβαθμίσει ουσιωδώς το ρόλο και το κύρος των δασκάλων του μαθήματος αυτού.Ενδεικτικό παράδειγμα αυτής της τάσης υπήρξε η μετονομασιά (συμβολική) της Ακαδημίας Φυσικής Αγωγής σε "Εθνική Ακαδημία Φυσικής Αγωγής".

Οι καθηγητές φυσικής αγωγής είχαν διευρυμένο ρόλο μέσα στην ΕΟΝ,μιας και ο σκοπός αυτής ήταν η αθλητική συμμετοχή των μελών της.Είχαν δε επιλεγεί ανάμεσα τους και  στρατιωτικοί εκπαιδευτές.Επίσης η εισαγωγή του μαθήματος "Οργάνωση και Διοίκηση της ΕΟΝ" στο πρόγραμμα σπουδών της  Εθνικής Ακαδημίας Φυσικής Αγωγής,επιβλήθηκε από την κυβέρνηση σε  μια προσπάθεια να ανταποκριθούν οι καθηγητές στις καινούργιες τους αρμοδιότητες.Η αναβαθμισμένη πλέον Εθνική Ακαδημία Φυσικής Αγωγής ήταν ένα δημόσιο ίδρυμα,όπου εκπαιδεύονταν όχι μόνο καθηγητές φυσικής αγωγής αλλά και αξιωματικοί του στρατού.

Μια ακόμα απόδειξη  της προτεραιότητας  αυτής του καθεστώτος  ήταν η αύξηση του αριθμού  των προσληφθέντων καθηγητών φυσικής αγωγής στα σχολεία της ΕΟΝ,σε σχέση πάντα με τα δημόσια σχολεία(1939).Συγκεκριμένα για διδασκαλία στα σχολεία της ΕΟΝ προσελήφθησαν 40 καθηγητές,έναντι 32 για όλα τα υπόλοιπα δημόσια σχολεία.Το επόμενος έτος (1940) ο αριθμός προσληφθέντων καθηγητών φυσικής αγωγής,τόσο σε σχολεία της ΕΟΝ όσο και στα δημόσια σχολεία ήταν ο ίδιος.

Παρόμοιες πρακτικές που αύξησαν τον χρόνο που αφιερώνεται σε ασκήσεις στο 15% του συνολικού χρόνου του σχολείου,εισήχθησαν και στα σχολεία κατά την διακυβέρνηση του εθνικοσιαλιστικού καθεστώτος.Οι πρακτικές αυτές  ήταν σε εναρμόνηση με τις θεμελιώδεις αρχές του Αδόλφου Χίτλερ για τον αθλητισμό,όπως αυτές παρουσιάζονται στο Mein Kampf.Ακολουθεί το σχετικό απόσπασμα:


The People’s State ought to allow much more time for physical training in the school. (...) Today, even in the curriculum of the middle schools, only two short hours in the week are reserved for physical education; and worse still, it is left to the pupils to decide whether or not they want to take part. This shows a grave disproportion between this branch of education and purely intellectual instruction. Not a single day should be al­lowed to pass in which the young pupil does not have one hour of physical training in the morning and one in the evening; and every kind of sport and physical education should be in­cluded (Hitler, 1939, p.319)..


Παρόμοια και η κατάσταση στην Ελλάδα, όπου ο δεδηλωμένος στόχος του εκπαιδευτικού προγράμματος της ΕΟΝ ήταν η διαμόρφωση τόσο του σώματος,όσο και του χαρακτήρα.Αυτό αποδεικνύεται από τα εξώφυλλα της ΝΕΟΛΑΙΑΣ και τα οποία ήταν διακοσμημένα με  φράσεις του Ιώαννη Μεταξά.Χαρακτηριστική φράση του κυβερνήτου Ιωάννη Μεταξά ήταν η «Όταν κάνετε το σώμα σας ισχυρό, μην ξεχνάτε ότι η ψυχή σας θα γίνει επίσης ισχυρή ».

Η έμφαση που έδινε το καθεστώς στη φυσική αγωγή δεν ήταν καθόλου άσχετη και γινόταν στα πλαίσια μιας τάση να αποδοκιμάσει τον συνηθισμένο τρόπο εκπαίδευσης που ίσχυε μέχρι τότε.Ο Ιωάννης Μεταξάς έβλεπε την φυσική αγωγή περισσότερο χρήσιμη από την ψυχική,πολιτιστική και ακαδημαική εκπαίδευση, μιας και θεωρούσε πως αυτή είναι που σφυρηλατεί τους χαρακτήρες και διδάσκει πρακτικές δεξιότητες.Επομένως, ο αθλητισμός τοποθετήθηκε στο επίκεντρο  της πολιτικής του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου και την οποία φιλοδοξούσε να υλοποιήσει μέσω των δραστηριοτήτων της ΕΟΝ.


«Είναι αλήθεια ότι Φυσικής Αγωγής είναι, σε κάθε
άποψη, ο πιο σημαντικός παράγοντας ανάπτυξης για τους νέους
οι άνθρωποι »(« Νεολαία και Αθλητισμός », 1938, σελ. 279).


Aπό την πλευρά του ο Χίτλερ, απέρριψε ανοιχτά την πνευματικότητα, πιστεύοντας  ότι δεν είχε κάποια αξία και θα μπορούσε επίσης να γίνει καταστροφική αν δεν μπορούσε να συνδυαστεί με ενα υγιές και δυναμικό σώμα.


(...) the State which is grounded on the racial idea must start with the principle that a person whose formal education in the sciences is relatively small but who is physically sound and robust, of a steadfast and honest character, ready and able to make decisions and endowed with strength of will, is a more useful member of the national community than a weakling who is scholarly and refined (Hitler 1939, p. 317).


Tο καθεστώς του Ιώαννη Μεταξά, προσέβλεπε στην δημιουργία ενός αθλητικού κινήματος ,προκειμένου να ενισχυθεί το κύρος της χώρας  και το κύρος του καθεστώτος  κατά την διάρκεια μεγάλων αθλητικών αγώνων.Έτσι λοιπόν,το  1938 καταρτίστηκε ένα σχέδιο  για την ανάδειξη της ΕΟΝ, με την ανακήρυξη των  Πανελληνίων Αθλητικών Αγώνων, και οι οποία έλαβαν χώρα στο Παναθηναικό Στάδιο τον επόμενο χρόνο (1939).

Εκτός από τα δημοφιλή αγωνίσματα (τρέξιμο,ποδηλασία,σκοποβολή,ποδόσφαιρο) πληροφορούμαστε και για την ύπαρξη του ενός άλλου αθλήματος και το οποίο περιελάμβανε 16 δρομείς που έτρεχαν  11.500 μέτρα ο καθένας και ο ένας μετά τον άλλον.Την ίδια χρονιά επίσης το καθεστώς εξέδωσε ένα βιβλιό που περιγράφει όλα τα επιτεύγματα της 4ης Αυγούστου στον αθλητικό χώρο.Μέσα σε αυτό το βιβλίο (Δυο Χρόνια Αθλητικής Ιστορίας,1938) περιγράφονται λεπτομερώς όλα θα επιτεύγματα και οι καινοτομίες που εισήγαγε το καθεστώς και συγκρίνει με την κατάσταση που υπήρχε στον αθλητικό χώρο προ του καθεστώτος.Υποστήριζε ότι μέχρι την επιβολή του καθεστώτος,η κατάσταση στον ελληνικό αθλητισμό δεν ήταν τίποτα παραπάνω από μια "έρημος".

Αυτή η σπουδαία αθλητική μεταρρύθμιση,μόλις 2 χρόνια από την εγκαθίδρυση του καθεστώτος αποδεικνύεται και από :
·         Την κατασκευή πολλών γηπέδων και γυμναστηρίων
·         Κέντρων σκοποβολής
·         Κατασκευή στρατοπέδων
·         Οργάνωση πολλών αθλητικών κέντρων και εκδηλώσεων
·         Εξασφάλιση κρατικής χρηματοδότησης  για αθλητικούς συλλόγους κάθε είδους


Δυο από τα σημαντικότερα αποφθέγματα του Ιωάννη Μεταξά, τα οποία συναντώνται  στα εγχειρίδια και φυλλάδια του καθεστώτος και από τα οποία μπορούμε να αντιληφθούμε την προτεραιότητα που έδινε στον αθλητισμό ήταν οι εξής παρακάτω:
·         "Θέλω μια Νεολαία.Υγιή,ισχυρή και αθλητική" (Ο Ηγέτης και η Νεολαία,1940,σελίδα 59)
·         "O αθλητισμός θα γίνει μια από τις βάσεις της ελληνικής ανοικοδόμησης" (Ο Ηγέτης και η Νεολαία,1940,σελίδα 77)

Η κυρία ιδέα του αθλητισμού κατά το καθεστώς του Μεταξά,δεν ήταν η επίτευξη υψηλών επιδόσεων,αλλά η ενίσχυση του μαχητικού πνεύματος και της επιμονής.Αυτή ήταν επίσης και η κύρια ιδέα που εκφράστηκε από τον θεωρητικό της Φυσικής Αγωγής του εθνικοσοσιαλιστικού καθεστώτος, Alfred Blaumer.

O συγκεκριμένος επέκρινε την αθλητική εξειδίκευση,υποστηρίζοντας ότι καλλιεργούσε την την επί μέρους αριστεία και άρα δεν εξυπηρετούσε το  σκοπό του εθνικοσοσιαλιστικού προγράμματος,που ήταν  η δημιουργία "υπερανθρώπων" και όχι "υπεραθλητών".

Παρόμοιες σκέψεις για τον σκοπό του αθλητισμού,εξέφραζε και ο Μεταξάς απευθυνόμενος στην ΕΟΝ,λέγοντας ότι o κύριος σκοπός  των νεαρών αθλητών και αθλητριών δεν είναι η επίτευξη χρόνων και επιδόσεων  αλλά η δημιουργία μιας νέας ελληνικής νεολαίας,βασισμένη  και χτισμένη σε υγιή σώματα που θα υπηρετεί συγκεκριμένες αξίες και ιδανικά του καθεστώτος (Δυο Χρόνια Αθλητικής Ιστορίας,1938,σελ.3-4).



Γενικώς πάντως, η Φυσική Αγωγή θεωρείτο ως ένα εξαίρετο μέσο για την διαμόρφωση του χαρακτήρα λόγω της θετικής επιρροής και  συσχέτισης που είχε στην ανάπτυξη αρετών όπως η πειθαρχία,ο σεβασμός και η ειλικρίνια.Η αθλητική άσκηση εκτός του ότι αποτελούσε ένα φυσικό μέσο για την βελτίωση και ενίσχυση της συνολικής υγείας των ανθρώπων, ήταν και στα δυο καθεστώτα  μέσο προώθησης των ηθικών χαρακτηριστικών και κοινωνικών φιλοδοξιών.Ο Αδόλφος Χίτλερ απέδιδε μεγάλη αξία στην φυσική αγωγή και στον αθλητισμό και τους θεωρούσε παράγοντες που διαμόρφωναν τον χαρακτήρα των νέων,επειδή αποτελούσαν το εργαλείο για την απόκτηση υπεροχής,μέσω της αυτοπεποίθησης,της επιμονής,της σκληρότητας,της αντοχής στον πόνο και μέσω όλων εκείνων των αρετών που εμφυσούσαν στην νεολαία.


Ο Στρατιωτικός Χαρακτήρας του Αθλητισμού

Ένα άλλο κοινό χαρακτηριστικό αυτών των καθεστώτων του μεσοπολέμου  ήταν και η σχέση μεταξύ αθλητισμού και στρατιωτικής εκπαίδευσης.Αθλητισμός και στρατιωτική εκπαίδευση αποτελούσαν ένα ενιαίο εκπαιδευτικό σύστημα του οποίου ο κύριος στόχος ήταν η εδραίωση της  πειθαρχίας.

Στα πλαίσια του εκπαιδευτικού προγράμματος της ΕΟΝ και άλλως οργανώσεων του μεσοπολέμου,ο αθλητισμός απέκτησε κυριώς στρατιωτικό προσανατολισμό,ως μέρος της στρατιωτικής προετοιμασίας.Για αυτόν ακριβώς τον λόγο,τα καθεστώτα αυτά προωθούσαν:
·         αθλήματα στρατιωτικού τύπου (πάλη,πυγμαχία,ξιφασκία,σκοποβολή)
·         εκδηλώσεις που έφερναν σε επαφή τους νέους με την φύση (κολύμβηση,πεζοπορία)
·         ασκήσεις εξοικίωσης με την στρατιωτική εκπαίδευση (πορείες,παρελάσεις)


O μεγάλος αριθμός αθλητικών επιδείξεων τόσο των σχολείων της ΕΟΝ,όσο και τον μαθητών των υπολοίπων σχολείων,αναδεικνύει την προσπάθεια του καθεστώτος να παρουσιάσει την αθλητική εγρήγορση της νεολαίας ως την βάση της κοινωνικής εξουσίας του καθεστώτος.Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί  η επίδειξη της 28ης Μαίου και της 4ης Ιουλίου του 1939 στην Αθήνα που προσέλκυσαν 300.000 θεατές.

Τα μέλη της ΕΟΝ ειδικεύονταν σε συγκεκριμένους τομείς.Οι περισσότερες από αυτές τις εξειδικεύσεις είχαν άμεση σχέση με τον αθλητισμό και ιδιαίτερα τον αθλητισμό που είχε στρατιωτικό χαρακτήρα,όπως η ιππασία,η σκοποβολή,πυγμαχία,αθλήματα θαλάσσης).Tο καθεστώς έδωσε ιδαίτερη έμφαση στα θαλάσσια αθλήματα,επειδή ήταν πιο συμβατά με τον ναυτικό χαρακτήρα της χώρας μας.Η κολύμβηση έγινε υποχρεωτικό μάθημα για τα σχολεία που βρίσκονταν σε παραθαλλάσιες περιοχές.

Αξίζει επίσης να αναφερθεί ότι η σκοποβολή έγινε μέρος των τακτικών αθλητικών δραστηριοτήτων στα δημόσια σχολεία.Το καθεστώς προμήθευε τα σχολεία με όπλα και φυσίγγια και το 1939 χρηματοδότησε με 1.000.000 δραχμές σε σχολεία,τμήματα της ΕΟΝ αλλά και σκοπευτικούς ομίλους για την αγορά φυσιγγίων.Αυτό ήταν ένα τεράστιο ποσό για την εποχή εκείνη,αν αναλογιστούμε πως  η Ελληνική Ομοσπονδία Στίβου (ΣΕΓΑΣ) της εποχής χρηματοδοτήθηκε με μόλις 300.000 δραχμές.

Πολλά από τα τεύχη του περιοδικού ΝΕΟΛΑΙΑ έκαναν συνεχώς αναφορές στις νίκες των Ελλήνων αθλητών που έλαβαν χώρα σε διεθνείς διαγωνισμους,όπως ο Χριστοφορίδης στην πυγμαχία και ο Λόντος στην πάλη.Την ίδια τακτική ακολουθούσε και το εθνικοσιαλιστικό καθεστώς του Αδόλφου Χίτλερ όπου εξήρε την πυγμαχία σε αντίθεση με την ξιφασκία που ήταν ιδιαίτερα διαδομένη την εποχή εκείνη.


Ο Συγκεντρωτικός Χαρακτήρας του Κράτους στην Εκπαίδευση και στην Αθλητική Ζωή

Η γενική πολιτική του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου ήταν να συγκεντρώσει στα χέρια της όλες τις αθλητικές δραστηριότητες της χώρας,προκειμένου να δύναται να ασκεί αυστηρότερο έλεγχο.Μεταξύ των μέτρων που είχαν ληφθεί από το καθεστώς ήταν η ίδρυση της "Επιτροπής για τον συντονισμό των εθνικών αθλημάτων" με πρόεδρο της τον ίδιο τον Ιωάννη Μεταξά.Ήδη το 1938, ο Μεταξάς αποκαλούσε τον εαυτό του σε "Αρχηγό των ελληνικών αθλημάτων" γεγονός που το καθεστώς το τόνιζε σε κάθε ευκαιρία,ως ένδειξη της καινοτομίας του.Ήταν και η πρώτη φορά στην ελληνική ιστορία που ο πρωθυπουργός γινόταν και ο γενικός συντονιστής της αθλητικής ζωής της χώρας.

Αν και υπήρχαν αντιδράσεις από ορισμένους, ο Μεταξάς διαβεβαίωσε τις αθλητικές ομοσπονδίες ότι η ΕΟΝ δεν είναι αθλητικός σύλλογος και κατ'επέκταση δεν είχαν κάτι να φοβηθούν από την ενδυνάμωσή της.Την ίδια χρονιά έλαβαν χώρα και οι "Πρώτοι Πανελλήνιοι Αθλητικοί Αγώνες" όπου συμμετείχαν πάνω από 2.000 μέλη της οργάνωσης.

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχειά που δημοσιεύτηκαν στην ΝΕΟΛΑΙΑ ο αριθμός των μελών της αυξήθηκε από τα 19.000 στα 500.000 μέλη και οι αθλητικές οργανώσεις που διοργανώνονταν από 2 σε 938.Επιπλέον καταγράφηκαν και 42 καινούργια αθλητικά κέντρα,10 καινούργια στρατόπεδα και 79 κέντρα εκπαίδευσης και τα οποία δημιουργήθηκαν για να καλύψουν τις ανάγκες εκπαίδευσης των νέων μελών της οργάνωσης.Αν και η ίδια η ΕΟΝ και ο Μεταξάς υποστήριζε πως η ΕΟΝ δεν ήταν και  αθλητική λέσχη, ο μεγάλος αριθμός των αθλητικών δραστηριοτήτων της ίσως και να το διαψεύδει.

To ίδιο ακριβώς συνέβαινε και στην Γερμανία επί εθνικοσοσιαλιστικού καθεστώτος.Πιο συγκεκριμένα η γενική πολιτική του  καθεστώτος ήταν να συγκεντρώσει υπό κρατικό έλεγχο όλες τις αθλητικές δραστηριότητες.Η «Nationalsozialistischer Reichsbund für Leibesübungen» ήταν η οργάνωση-ομπρέλα για τον αθλητισμό,αρχηγός της οποίας ήταν ο Hans von Tschammer.Από την πλευρά του ο Χίτλερ υποστήριζε πως η σωματική δύναμη θα πρέπει να αποδίδεται στο κράτος και όχι σε άλλους ιδιωτικούς ή ανεξάρτητους φορείς.

Η Φυσική Αγωγή σε Σχέση με την Δύναμη,την Δημόσια Υγεία και την Δημόσια Βιολογική Κατάσταση

Mια ακόμα ομοιότητα μεταξύ των εθνικιστικών καθεστώτων του μεσοπολέμου ήταν η προσοχή που επιδείκνυαν στην βελτίωση της σωματικής δύναμης και της δημόσιας υγείας.

Ο Ιωάννης Μεταξάς πάντα κύρηττε πως το όραμά του ήταν μια υγιής,ισχυρή και αθλητική νεολαία.Αυτό του το όραμα συνοψιζόταν στην φράση:"Το αίμα θέλει από καιρό σε καιρός νέες δυνάμεις.Στο παρελθόν αυτό συνέβη λόγω των επιδρομών των βαρβάρων.Αυτό ευτυχώς εξαφανίστηκε.Ο αθλητισμός παραμένει το τρέχον μέσο αναζωογόνησης του αίματος".

Η βιολογική κατάσταση της κοινωνίας ήταν η κύρια προτεραίοτητα της κρατικής πολιτικής.Η φυσική αγωγή και ο αθλητισμός ανέλαβε τον ρόλο της ενδυνάμωσης των πολιτών τόσο σε φυσικό όσο και σε βιολογικό επίπεδο.Ο Ιωάννης Μεταξάς υποστήριζε ότι : "Πρώτα από όλα,θέλω όλοι σας να χτίσετε δυνατά σώματα.Είναι αδύνατον να δημιουργήσετε οικογένεια όταν το σώμα σας είναι άρρωστο και αδύναμο".

Η σωματική υγεία, η ομορφιά και η σωματική δύναμη θεωρήθηκαν  η βάση για ένα επιθυμητό έθνος αλλά και σαν βάση της "κοινωνικής αναδόμησης".Ο κυβερνήτης Ιωάννης Μεταξάς δήλωνε ότι "Η υγεία και η αντοχή των Ελλήνων πολιτών είναι η βάση της προόδου, της χαράς,της ευτυχίας και της αναδημιουργίας της Ελλάδος".

Παρόμοια οπτική είχε και το εθνικοσοσιαλιστικό καθεστώς της Γερμανίας.Ο Εθνικοσοσιαλισμός ήταν μια πολιτική κίνηση βασισμένη στην "κουλτούρα της εξουσίας" που προερχόταν από την αρχαία Ελλάδα.

Ο Αδόλφος Χίτλερ κάνε ιδιαίτερη μνεία σε αυτή την προυπόθεση.Συγκεκριμένα είχε δηλώσει ότι : "Στο Γ' Ράιχ θα πρέπει να υπάρχει και η δύναμη εκτός της γνώσης.Για να είμαστε ειλικρινείς, το απόλυτο ιδανικό είναι το ακτινοβόλο πνεύμα του ανθρώπου του μέλλοντος να κατοικεί στο τέλειο σώμα.Μέσω αυτού του ιδανικού ανθρώπου, θα καταφέρουμε να ξαναβρούμε την σωστή διαδρομή για τα ουσιαστικά πλούτη πέραν των χρημάτων και της περιουσίας".

Το γερμανικό εθνικοσιαλιστικό καθεστώς προσπάθησε να συνδέσει την φυσική αγωγή με την σημασία δημιουργίας ενός δυνατού σώματος.Η δημουργία ενός δυνατού και ρωμαλέου σώματος ήταν ο πιο σημαντικός παράγοντας για την φυλετική βελτίωση.Ο Εθνικοσοσιαλισμός του Χίτλερ προωθούσε την φυσική αγωγή και την συνέδεε με την σωματική υγεία και κατ'επέκταση με την βιολογική κατάσταση της φυλής.Η φυλή θα έπρεπε να κρατηθεί καθαρή και δυνατή.Η  απάντηση σε αυτήν την πρόκληση ήταν το πρωτεύον και κύριο έργο στο οποίο κλήθηκε να ανταπεξέλθει το ναζιστικό καθεστώς.

Παρά το γεγονός ότι η παράμετρος της φυλετικής διάκρισης δεν είναι τόσο εμφανής στο ιδεολογικό πλαίσιο της 4ης Αυγούστου σε σύγκριση με το εθνικοσοσιαλιστικό καθεστώς της Γερμανίας,μπορούμε να εντοπίσουμε μερικές επιρροές από την ιδέα της φυλετικής ανωτερότητας.Για παράδειγμα,μεταξύ των θεωρητικών μαθημάτων που διδάσκονταν μέσα στην ΕΟΝ ήταν αυτός της Φυλετικής Εκπαίδευσης.Αυτό αποσκοπούσε στο να εξοικιώσουν την ΕΟΝ με  την ιδέα της ευγονικής(όχι όπως αυτή εκφράστηκε από το εθνικοσοσιαλιστικό καθεστώς της Γερμανίας).Προς αυτή την κατεύθυνση οδηγούμαστε από το γεγονός ότι το καθεστώς οργάνωσε το 1938 στην Αθήνα μια έκθεση με θέμα την Δημόσια Υγιεινή.Εκεί τονιζόταν η αναγκαιότητα της σωματικής άσκησης ως αντίδοτο σε μια μη-ευγονική κληρονομιά,μέσω προβολής φωτογραφιών ισχυρών και ρωμαλέων ανδρών έναντι φωτογραφιών από ψυχολογικά και σωματικά άρρωστα άτομα.

Στην Γερμανιά αντίστοιχα  ένα πολύ σημαντικός στόχος του καθεστώτος ήταν η προώθηση του γυμνασμένου σώματος ως κυριάρχη αισθητική και κεντρικό σύμβολο μιας νέας κουλτούρας εμπνευσμένης από την ένδοξη και ηρωική αρχαιότητα.Για αυτό τον λόγο το καθεστώς προωθούσε σε δημόσιους χώρους, έργα που τόνιζαν το γυμνασμένο σώμα είτε αυτό ήταν με την μορφή γλυπτών είτε μέσω ντοκιμαντέρ στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1936, στο Βερολίνο (Ο Θρίαμβος της Θέλησης,1936).

Έτσι λοιπόν, στην περίπτωση του εθνικοσοσιαλιστικού καθεστώτος της Γερμανίας, η έμφαση στον αθλητισμό ξεπέρασε τον άμεσο σκοπό, ο οποίος ήταν η  βελτίωση και ενδυνάμωση της δημόσιας υγείας μέσω της σωματικής άσκησης και της ενασχόλησης με τον αθλητισμό και συνδέθηκε με μια μια "φιλοσοφία περί δύναμης"  και η οποία ήταν εμφανής μέσω της λατρείας στο γυμνό.

Η σύνδεση της φυσικής αγωγής με την αξία του σχηματισμού ενός δυνατού σώματος εμφανίζεται πολύ πιο έντονα στην Γερμανία,όπου το γυμνό ουσιαστικά αποθεώνεται ανάλογα με την αποθέωση που είχε γνωρίσει στην αρχαία κλασσική ελληνική παράδοση.Η τάση αυτή είχε τις βάσεις της στο κίνημα των γυμνιστών που ήταν πολύ δημοφιλές στην Γερμανία.

Αντιθέτως,στην Ελλάδα η αισθητική του αθλητισμού ήταν κάπως διαφορετική με αυτήν της Γερμανίας.Ο λόγος είναι ότι σε αντίθεση με την κατάσταση στην Γερμανία, ο Ιωάννης Μεταξάς ήταν πολύ πιο επηρεασμένος από τον Χριστιανισμό  και ο οποίος είχε κυρίαρχη θέση στην επίσημη πολιτική του καθεστώτος.Η επιρροή του Χριστιανισμού στο αισθητικό κομμάτι του αθλητισμού συνοψίζεται στον "Τρίτο Ελληνικό Πολιτισμό" και ο οποίος αντανακλούσε το συντηρητικό ύφος του μεταξικού καθεστώτος.









Η Συμμετοχή των Κοριτσιών σε Αθλητικές Δραστηριότητες

Ένα κοινό χαρακτηριστικών των απολυταρχικών καθεστώτων του μεσοπολέμου ήταν επίσης η προσπάθεια ενίσχυσης της σχέσης των κοριτσιών με τον αθλητισμό, σε αναντιστοιχία με την επικρατούσα πατριαρχική κατασκευή που πίστευε πως ο φυσικός ρόλος θα έπρεπε να είναι αυτός της μητέρας.

Για το καθεστώς της 4ης Αυγούστου ο ρόλος των δυο φύλων ήταν διακριτός.Ο άνδρας ήταν ο στρατιώτης και η γυναίκα ήταν η μητέρα.Παρόλα αυτά η συμμετοχή στα αθλήματα θεωρήθηκε πολύ σημαντική, μιας και μέσω της φυσικής αγωγής οι γυναίκες θα έφεραν στην ζωή υγιή παιδιά και κατ'επέκταση θα γεννούσαν υγιείς στρατιώτες που θα υπηρετούσαν την πατρίδα.Έτσι λοιπόν, το μεταξικό καθεστώς έκανε σημαντικές προσπάθειες για να βοηθήσει τις γυναίκες-μέλη της ΕΟΝ να ενταχθούν σε έναν νέο τρόπο ζωής που κυρίαρχα συστατικά του ήταν η πειθαρχία, η αντοχή και ο αθλητισμός.Ο παραδοσιακός ρόλος της μητέρας εξακολουθούσε να παραμένει ιερός.Ήταν ίσως η πρώτη φορά που νέες γυναίκες ενεπλάκησαν μαζικά σε αθλητικές δραστηριότητες.Αυτό αντανακλάται  στις εβδομαδιαίες εκδόσεις του καθεστώτος(εξώφυλλα) όπου απεικόνιζαν γυναίκες να ασκούν πολλά και διαφορετικά αθλήματα.

Η αποστολή τους δεν ήταν να είναι γενναίοι και πειθαρχημένοι στρατιώτες στο πεδίο της μάχης,αλλά μαχητικές μητέρες, ικανές να γεννήσουν στο μέλλον στρατιώτες ισχυρούς στο πνεύμα και το σώμα,έτοιμοι να θυσιασούν και την ζωή τους για την χώρα τους.Η φυσική αγωγή ήταν πολύτιμη, καθώς αναλογούσε σε στρατιωτική εκπαίδευση πρώιμου σταδίου.Επίσης  λάμβαναν και μέρος σε παραστρατιωτικές εκπαιδεύσεις και δραστηριότητες.

Η λίστα των μαθημάτων στο επίσημο αναλυτικό πρόγραμμα που εκτελούσαν τα μέλη της ΕΟΝ (άνδρες και γυναίκες) καταδεικνύει το παραπάνω γεγονός που αναφέρουμε (χρήση όπλου και για τα δυο φύλα,σκοποβολή).Είναι παραπάνω απο ενδεικτικό ότι το 1939,σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του καθεστώτος  δημιουργήθηκαν  17 στρατόπεδα και 30 θερινές κατασκηνώσεις.

Η αύξηση της συμμετοχής του γυναικείου φύλου σε αθλητικές δραστηριότητες παρατηρήθηκε και στην Γερμανία.Ο σύλλογος Bund Deutscher Maedel  έδινε έμφαση στα συλλογικά αθλήματα όπως η ρυθμική γυμναστική και τα  οποία πίστευαν πως καταπονούν λιγότερο το γυναικείο σώμα και προετοιμάζουν καλύτερα τις γυναίκες για την μητρότητα.Ο Χίτλερ εξάλλου επισημαίνει την ανάγκη για αθλητική εκπαίδευση των γυναικών,προκειμένου να προετοιμαστούν για τον φυσικό τους ρόλο,αυτόν της μητέρας.





Επίλογος

Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου και αυτό της εθνικοσοσιαλιστικής Γερμανίας είχαν σαφείς διαφορές, όπως οι προσεγγίσεις για την εξωτερική πολιτική.Ωστόσο,  η παραπάνω διερεύνηση, αποκαλύπτει ότι και τα δυο αυτά εθνικιστικού τύπου καθεστώτα του μεσοπολέμου,είχαν μια βαθιά ιδεολογική συγγένεια σχετικά με τις απόψεις τους για την οργάνωση και την κατάρτιση των νέων ανθρώπων,ειδικά στην χρησιμότητα του αθλητισμού όχι μόνο ως κοινωνικό αγαθό, αλλά και ως μέσο πολιτικής χειραγώγησης.


Μέσω του αθλητισμού,ήθελαν να δημιουργήσουν έναν άνδρα δυναμικό,ισχυρό και πιστό στον ηγέτη του.Είναι ορατό ότι η πολιτική του καθεστώτος του Ιώαννη Μεταξά χρησιμοποίησε ορισμένα στοιχεία και ιδέες από το εθνικοσιαλιστικό καθεστώς της Γερμανίας,προκειμένου να οργανώσει την νεολαία,αλλά και να χρησιμοποίησει  τον αθλητισμό ως μέσο εκπαίδευσης και αφύπνισης του ελληνικού λαού.

Ένα ακόμα κοινό χαρακτηριστικό των  καθεστώτων του μεσοπολέμου ήταν η τάση για αναβάθμιση της φυσικής αγωγής ως σχολικό μάθημα και η οποία θεωρήθηκε πρωταρχικής σημασίας για το εκπαιδευτικό σύστημα,αλλά και η τοποθέτηση του αθλητισμού στο επίκεντρο της δημόσιας πολιτικής, υπό την άμεση και αποκλειστική εποπτεία του κράτους.


Τέλος, ένα άλλο ακόμα κοινό χαρακτηριστικό των δυο καθεστώτων ήταν η άμεση συσχέτιση του αθλητισμού με την στρατιωτική εκπαίδευση,με απώτερο στόχο την κατήχηση των μελών.Ομοίως,και τα δυο καθεστώτα αμφισβήτησαν την επικρατούσα αντίληψη για τον ρόλο της γυναίκας στην κοινωνία,υποστηρίζοντας την σημασία της άσκησης και για το θηλυκό φύλο.Αναμφίβολα όμως, το πιο σημαντικό κοινό τους χαρακτηριστικό, ήταν ο ισχυρός στρατιωτικός χαρακτήρας που  διαμόρφωναν στα μέλη τους μέσω των αθλητικών δραστηριοτήτων τους και κατ΄επέκταση η γαλούχηση των μελών τους με αγωνιστικό πνεύμα.Ότι λείπει από την εποχή μας δηλαδή.



Διονύσιος Τσολάκογλου



Πηγές:






  • Mangan, J. A. (2003). Combative Sports and Combative Societies. The European Sports History Review, 5, 1-9
  • Mεταξάς ,Ι. (1938). Νεολαία 6,185
  • Mεταξάς ,Ι. (1938) Νεολαία 7,232
  • Mεταξάς ,Ι. (1939) Νεολαία 18,557
  • Μεταξάς,Ι. (1997). Λόγοι και Σκέψεις 1936-1941,Αθήνα,Εκδόσεις Γκοβόστη
  • Πλουμίδης,Σ.(2010). Το καθεστώς Μεταξά (1936-1940)
  • Τσιριμπάς,Β.(1939). Οι πρωτοπόροι της εθνικοσοσιαλιστικής αγωγής, Εκδόσεις 4ης Αυγούστου
  • Vescovi, R. (2003). Children into Soldiers: Sport and Fascist Italy. The European Sports History Review, 5, 166-186.
  • Malitz, B. (1933). Die Leibesübungen in der Nationalsocialistischen Idee. Munich: F. Eher
  • Magdalinski, T. (1995). Beyond Hitler: Alfred Baeumler Ideology and Physical Education in the Third Reich. Journal of the Australian Society for Sports History, 11(2),61 – 79.
  • Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

    Η περίφημη ρήση του Γεννάδιου Σχολάριου. Άλλη μια μεγάλη απάτη των νεοπαγανιστών λωποδυτών κατά της Ελληνορθοδοξίας

    Ποιοι άνοιξαν τα σύνορα της Ελλάδος;

    Κιναιδισμός και ψυχοπνευματικά προβλήματα